پوشش زنان در ایران باستان (بخش اول)

اگر به تحقیقات مربوط به پوشاک مردم ایران قبل از اسلام مراجعه کنیم، خواهیم دید که مجسمه ها و نقش­ های برجسته و تصاویری که از دوره ­های مختلف ایران قبل از اسلام برجا مانده، همه نشان می­ دهد که هم پوشاک مردان و هم پوشاک زنان بلند و گشاد است[1] .

فرهنگ ایرانیان باستان برپایه آموزه­ های آیین زرتشت شکل گرفته است. آیین زرتشت بر اصل راستی و درستی و پرهیز از دروغ و تحکیم پایه ­های خانواده و پرورش فرزندان پاک­ نهاد، تاکید فراوان دارد. ازاین رو لزوم پوشیدگی زن نیز در آیین زرتشت و فرهنگ ایرانیان قدیم مورد توجه و توصیه فراوان بوده است.

ویل دورانت راجع به اخلاق و پوشش ایرانیان می نویسد: ایرانیان زیباترین ملت ­های خاور نزدیک در روزگار باستانی بوده­ اند. مردمی میانه بالا و نیرومند و باصلابت و دارای لطافت­ طبع بوده­ اند. در اندام و هیئت ایشان آثار نجابت مشهود بوده است.  غالب ایشان لباس­ هایی مانند لباس­ های مردم ماد بر تن می­ کردند و بعدها خود را به زیورآلات مادی نیز می آراستند. به جز دو دست­ها باز گذاشتن هریک از قسمت­ های بدن را خلاف ادب می­شمردند و به­ همین جهت، سرتاپای ایشان با سربند و کلاه تا پاپوش پوشیده بود.[2]

ازسوی دیگر، کهن­ ترین آثاری که از پوشش زنان ایرانی به دست آمده، نشان می­ دهد که جامه ایشان همواره بلند و پرچین، دارای پوشیدگی کامل و متناسب با عفت و پارسایی بوده است. از دوره ایلامی نقش زنی با لباس بلند و پوشیده در موزه ایران باستان نگهداری می­ شود.[3]

لباس زن ایرانی معمولا از یک پیراهن با رنگ زنده و آستین­ های بلند تشکیل می­ شد. برای پوشیدن سر از یک سربند که در زیر چانه به­ وسیله دو بست محکم می­ گردید، استفاده می­ کردند. روی آن سربند یک روسری بزرگ سه­ متری می ­پوشیدند. این روسری از سر تا روی شانه و پشت گردن را به­ خوبی می­ پوشانید و گردی صورت و گاهی قسمتی از موی جلوی سر بیرون می­ ماند.[4]

دراین بخش با نگاهی گذرا نوع پوشش زنان ایرانی را در دوره-های مختلف باستانی مرور می­ کنیم.

1) دوره مادها
مادی ­ها مردانی بودند آریایی نژاد که در ابتدای قرن هفتم ق.م سلطنت ماد را تاسیس کردند؛ البته زمانی که این مردم به ایران آمده و در آذربایجان و کردستان امروزی سکنی گزیدند. درست معلوم نیست؛ ظن قوی بر این است که در قرن دهم ق.م آمده­اند.

پوشاک ایرانیان درحالی که ادامه بابلیان و آشوریان بود، خود اشکال گونه گونه و قابل توجه داشت. بهترین نمونه بانوان مادی برروی جعبه سیمینی که از گنجینه جیحون به ­دست آمده و هم ­اکنون در موزه بریتانیاست، دیده می ­شود. به­ طور کلی ازاین نقش­ها پیداست که بانوان جامه­ ای بلند و چین­ دار با آستین­ های بلند و فراخ می­ پوشیدند [5]

درباره پوشش اقوام آریایی باید گفت مادها در این زمینه ذوق و تجربه بیشتری داشتند و به گفته مورخان یونانی، هردوت و اسرترابون، پارسی­ ها شکل لباس را از مادی ها اقتباس کرده بودند. تصاویری که باستان شناسان از نجبای ماد بازسازی کرده­ اند، زنان را با پوشش سر نشان می­ دهد. گرچه به پوشیدگی زنان هخامنشی نیست.[6]

2) دوره هخامنشیان
پارسی­ ها نیز مردمانی هستند آریایی نژاد که معلوم نیست کی به ایران آمده ­اند. پارسی­ ها به ­وسیله کوروش دولت ماد را برانداختند و سلسله هخامنشی را تاسیس کردند. مردم پارس همچون بسیاری از مردمان روزگاران باستان، جامه ­های بلند و فراخ را می­ پسندیدند و زنان و مردان پارسی چون از دیده شدن پوست و تن برهنه ­شان بسیار شرم داشتند و برخلاف یونانیان آن زمان نمایش تن برهنه و بی ­پوشاک را کاری برخلاف شرم و آزرم و بسی زشت و ناروا می ­دانستند، کوشش داشتند جامه ­ای بپوشند که بلند و فراخ و پرچین باشد تا گذشته از پوشیده بودن همه تن، برجستگی­ های طبیعی اندام ­ها نیز پیدا و نمایان نباشد.[7]

در دوره هخامنشیان، پوشش زنان محل توجه و درنگ بیشتری است. زنان این دوره بیش از دوره های دیگر حضور و فعالیت اجتماعی داشتند و جالب آن است که حجاب و عفافشان نیز بیشتر از سایر دوره­ ها در تاریخ ثبت شده است. مردان پارسی توجه و غیرت خاصی به حفظ حریم زنانشان داشتند اما این مسئله در نگاه مورخان ایرانی توجیه درستی پیدا نمی ­کرد و نشانه بربریت ایرانی­ها و طبع حسود مردان تلقی می ­شد. حتی در کجاوه نشاندن زنان به هنگام سفر، که در وهله اول برای آسایش ایشان و درامان ماندن از گردو خاک، سرما و گرمای آفتاب بود و درعین حال جزو لوازم شوکت آنها به­ شمار می­رفت ازنظر یونانی ­ها سلب آزادی زنان بود.[8]

در خانواده­ های آریایی، زن بانوی خانه بود، آریایی ­ها احترام زنان خویش را بیش از سایر اقوام نگه می ­داشته ­اند. همچنین مقام زن نزد آریایی­ های ایرانی بهتر از مقام آنها در نزد مردمان دیگر بوده است.  ازسوی دیگر پارسایی زنان ایرانی، امری تحمیلی برایشان نبود. آنها خود با شان و شخصیتی که داشتند، زندگی پرهیزگارانه ­ای را در پیش گرفته بودند.

درباره پوشش زنان هخامنشی باید گفت آثار به جا مانده از آن دوره، نشان می­ دهد که زنان لباس بلند و پرچین با آستین­ های بلند و گشاد می­ پوشیدند و چادری بر سر می­ کردند که موها را می ­پوشاند حتی ملکه هم برای پوشاندن موهای خود ازاین چادر استفاده می کرده است.

پی نوشت ها: